Διαφοροποίηση της διδασκαλίας με χρήση της εννοιολογικής χαρτογράφησης: τα διδακτικά σενάρια των εκπαιδευτικών

5. Ερευνητική προσέγγιση των διδακτικών σεναρίων των εκπαιδευτικών

5.1. Μεθοδολογία της έρευνας

Το γενικό ερευνητικό ερώτημα που τέθηκε ήταν το εξής: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των διδακτικών σεναρίων – με εστιασμό στη χρήση εννοιολογικών χαρτών από τους μαθητές – τα οποία δημιούργησαν οι εκπαιδευτικοί που είχαν συμμετάσχει στο ασύγχρονο επιμορφωτικό σεμινάριο;

Το ερώτημα αυτό επιμερίστηκε στα εξής υποερωτήματα:

• Σε ποιους στόχους απέβλεπε η δραστηριότητα εννοιολογικής χαρτογράφησης που περιλήφθηκε στα διδακτικά σενάρια;
• Ποια στοιχεία θεωρίας φαίνεται να έχουν λάβει υπόψη οι εκπαιδευτικοί για τον σχεδιασμό των διδακτικών σεναρίων τους;
• Σε ποια είδη εννοιολογικών χαρτών αναφέρονται τα διδακτικά σενάρια που δημιούργησαν οι εκπαιδευτικοί;
• Ποια η μορφή των εννοιολογικών χαρτών που περιλαμβάνονται στα διδακτικά σενάρια;
• Κατά πόσο τα διδακτικά σενάρια αξιοποίησαν τις ΤΠΕ για χρήση λογισμικών εννοιολογικής χαρτογράφησης;

Οι εργασίες που εκπόνησαν οι εκπαιδευτικοί στη διάρκεια του σεμιναρίου είχαν τον χαρακτήρα διδακτικών σεναρίων⁶ και μελετήθηκαν με τη χρήση της ανάλυσης περιεχομένου (Patton 2002, Ιωσηφίδης 2008). Η μελέτη τους είχε ως αφετηρία την υπόθεση ότι οι εκπαιδευτικοί εφάρμοσαν στην πράξη αυτά που είχαν ακούσει στο σεμινάριο, χρησιμοποιώντας την τεχνική της εννοιολογικής χαρτογράφησης τεκμηριωμένη από τη σχετική διδακτική θεωρία.

Συγκεκριμένα, οι εκφωνήσεις των 52 διδακτικών σεναρίων αναλύθηκαν σε συγκεκριμένες εννοιoλογικές μονάδες, οι οποίες στη συνέχεια ταξινομήθηκαν για λόγους συστημικούς στις εξής κατηγορίες ανάλυσης: (α) συνιστώσες πλαισίου, (β) δομικές συνιστώσες και (γ) λειτουργικές συνιστώσες. Οι συνιστώσες πλαισίου αναφέρονταν στο γνωστικό/μαθησιακό πλαίσιο εφαρμογής του εννοιολογικού χάρτη (σχολική βαθμίδα, γνωστικό αντικείμενο, θεματική ενότητα). Οι δομικές συνιστώσες αναφέρονταν στα δομικά συστατικά του χάρτη (είδος, μορφή, περιεχόμενο), καθώς και στον τρόπο με τον οποίον αυτός ενδεχομένως συνδέθηκε με τις ΤΠΕ (ως προϊόν λογισμικού ή ως πεδίο αξιοποίησης τεχνολογικών προϊόντων). Τέλος, οι λειτουργικές συνιστώσες εστίαζαν στον τρόπο αξιοποίησης του εννοιολογικού χάρτη στο μάθημα, κατά πόσο δηλαδή αυτός εξυπηρετούσε στόχους διδακτικής, αξιολόγησης ή μεταγνώσης (Αργυρόπουλος 2013).

5.2. Αποτελέσματα της έρευνας

Από τους 52 συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς οι 48 σχεδίασαν διδακτικά σενάρια αξιοποιώντας τη στρατηγική της εννοιολογικής χαρτογράφησης. Η κατανομή τους ανά εκπαιδευτική βαθμίδα, καθώς και η θεματολογία των διδακτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείμενο, φαίνονται στον Πίν. 1.

Πίνακας 1.
Κατανομή των ΔΣ ανά βαθμίδα εκπαίδευσης και γνωστικό αντικείμενο

Σε ό,τι αφορά τα είδη εννοιολογικών χαρτών για όλες τις βαθμίδες, αξιοποιήθηκε ο Ιεραρχικός Χάρτης (16 φορές), ο Δικτυωτός (τύπου «ιστού») (14), ο εννοιολογικός χάρτης οργάνωσης (12), ο εννοιολογικός χάρτης ροής (2), καθώς και Δομές χαρτογράφησης του office 2007 (Κατακόρυφη λίστα βελών, Ισορροπία και Χωνί).
Οι εννοιολογικοί χάρτες κατασκευάστηκαν είτε μεμονωμένα από τους εκπαιδευτικούς ή τους μαθητές (ατομικά ή ομαδικά) είτε σε συνεργασία μεταξύ τους και αφορούσαν κυρίως κατασκευή, συμπλήρωση ή επέκταση εννοιολογικών χαρτών με τη βοήθεια προτεινόμενων εννοιών και συνδέσμων. Σε ό,τι αφορά τη μορφή τους, δεν είχαν υπερσυνδέσεις και στην πλειοψηφία τους αποτελούνταν μόνο από γλωσσικά κείμενα (28 αναφορές), ενώ σε μικρότερο ποσοστό (13 αναφορές) αξιοποιούσαν κείμενα πολυτροπικά.

Σε ό,τι αφορά τις λειτουργικές της συνιστώσες, η εννοιολογική χαρτογράφηση στα διδακτικά σενάρια αποσκοπούσε κυρίως σε στόχους αξιολόγησης για την κατάκτηση της προσφερόμενης γνώσης (41 αναφορές), πολύ συχνά σε στόχους διδακτικής (32) και ελάχιστα σε στόχους μεταγνώσης (3, μόνο στο γυμνάσιο).
Για τον σχεδιασμό των σεναρίων τους οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν ότι έχουν λάβει υπόψη στοιχεία θεωρίας από την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία (43 αναφορές), τον τεχνολογικό γραμματισμό (30), τη διαφοροποιημένη διδασκαλία (20), στοιχεία της θεωρίας του Vygotsky (20), τον οπτικό γραμματισμό (17) και στοιχεία του Εποικοδομισμού (14 αναφορές).

Τέλος, οι ΤΠΕ φαίνονται να αξιοποιήθηκαν κυρίως για την εφαρμογή του ΔΣ στο πλαίσιο της διδασκαλίας (αναζήτηση πληροφοριών, χρήση διαδραστικού πίνακα και ηλεκτρονικού βιβλίου μαθητή, ζωγραφική κ.λπ., 25 αναφορές) και δευτερευόντως για χρήση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης (Inspiration, Kidspiration, Cmap tools, Βelvedere, 8 αναφορές), ενώ υπήρξαν περιπτώσεις όπου δεν αξιοποιήθηκαν καθόλου (15 αναφορές).