Αρχική 
Εγχειρίδιο επιμόρφωσης Θέματα μεθόδευσης Διαδραστικές σχέσεις συμμετεχόντων στο πλαίσιο της επιμορφωτικής διαδικασίας: δομικά χαρακτηριστικά και λειτουργικές δυνατότητες, μέσω της παρουσίασης σχεδιαστικού διδακτικού “παραδείγματος”
Εγχειρίδιο επιμόρφωσης Θέματα μεθόδευσης Διαδραστικές σχέσεις συμμετεχόντων στο πλαίσιο της επιμορφωτικής διαδικασίας: δομικά χαρακτηριστικά και λειτουργικές δυνατότητες, μέσω της παρουσίασης σχεδιαστικού διδακτικού “παραδείγματος”Διαδραστικές σχέσεις συμμετεχόντων στο πλαίσιο της επιμορφωτικής διαδικασίας: δομικά χαρακτηριστικά και λειτουργικές δυνατότητες, μέσω της παρουσίασης σχεδιαστικού διδακτικού “παραδείγματος”
Περιεχόμενα
Β. Εφαρμογές
Πρόταση διδακτικού σχεδιασμού της επιμόρφωσης με έμφαση στην προώθηση της αλληλεπίδρασης των συμμετεχόντων
Επιμορφωτικός διδακτικός σχεδιασμός1,2
| Επιμορφούμενοι | Διαδικαστικό πλαίσιο | ||
| Λειτουργικές δυνατότητες | 1ο επίπεδο: Προσδιορισμός και εισαγωγική προσέγγιση | 2ο επίπεδο: Διαδικασία εμβάθυνσης | 3ο επίπεδο: Επίτευξη μαθησιακού αποτελέσματος |
| Μαθησιακή ετοιμότητα | Διερεύνηση προϋπάρχουσας γνώσης και ενθάρρυνση των επιμορφούμενων | Ανάδυση προϋπάρχουσας γνωσιακής εμπειρίας των επιμορφούμενων, συσχέτιση και προσαρμογή της στα δεδομένα της νέας γνώσης | Αξιολόγηση των τελικών επιτεύξεων και ανατροφοδότηση |
| Κλίσεις και τάσεις | Ανάδυση των ενδιαφερόντων των επιμορφούμενων για το προς διδασκαλία αντικείμενο | Ενεργοποίηση των ενδιαφερόντων των επιμορφούμενων για το προς διδασκαλία αντικείμενο και προσαρμογή τους σε αυτό |
Έλεγχος του επιπέδου επίδρασης των ενδιαφερόντων των επιμορφούμενων στο μαθησιακό αποτέλεσμα |
| Μαθησιακή δυναμική | Ταχύτητα και ρυθμός μάθησης: Πόσο προσεγγίσιμο είναι το περιεχόμενο μάθησης; | Δυνατότητα ανάπτυξης συνεργασιών και δυναμικές αλληλεπιδραστικές επιρροές | Διερεύνηση της ποιότητας αλλά και της αποτελεσματικότητας της επικοινωνίας στο πλαίσιο της επιμορφωτικής διαδικασίας |
Γενικά χαρακτηριστικά του επιμορφωτικού διδακτικού σχεδιασμού
Ομάδα εφαρμογής: 30 εν ενεργεία εκπαιδευτικοί
Αντικείμενο της επιμόρφωσης: «Διαφοροποιημένες διδακτικές δυνατότητες σε τάξεις με ανομοιογενές μαθητικό δυναμικό»
Οργάνωση επιμορφούμενων: Εργασία ανά δύο μέλη συμμετεχόντων και σε μικρές ομάδες εργασίας.
Χώρος διεξαγωγής επιμόρφωσης: Μια σχετικά ευρύχωρη σχολική αίθουσα
Μέσα-Υλικά: Φορητός ηλεκτρονικός υπολογιστής, προβολικό μηχάνημα, χαρτόνια, μαρκαδόροι.
Περιεχόμενο μαθήματος: Απόκτηση διδακτικών δεξιοτήτων για την πολυεπίπεδη διαχείριση ανομοιογενούς μαθητικού δυναμικού στις σύγχρονες τάξεις διδασκαλίας.
Χρονική διάρκεια επιμόρφωσης: 7 διδακτικές ώρες
Διδακτικοί στόχοι: Οι επιμορφούμενοι θα πρέπει να:
- Πληροφορηθούν για τις σύγχρονες εξελίξεις στο θέμα της διαφοροποίησης του μαθητικού δυναμικού.
- Ευαισθητοποιηθούν σχετικά με το αναδυόμενο αυτό ζήτημα.
- Αναγνωρίσουν τους λόγους που καθιστούν αναγκαία τη διαφοροποίηση και να προτείνουν λύσεις μέσα από τα δικά τους επαγγελματικά αλλά και προσωπικά βιώματα.
- Αξιολογήσουν τις διαστάσεις του ζητήματος αλλά και τις πιθανές προεκτάσεις του.
Επίσης:
- Να αποκτήσουν την ικανότητα κατανόησης πληροφοριών που τους δίνονται και να μπορούν να θέτουν προτάσεις και ερωτήματα.
- Να μπορούν να αναζητούν πληροφορίες μέσα από τη συνδιαλλαγή και τις εμπειρίες όλων των συμμετεχόντων.
- Να συναισθανθούν τη διαφορετικότητα μέσω της δικής τους προσωπικής εμπλοκής.
Μοντέλα διδασκαλίας που αξιοποιούνται: Τα μοντέλα διδασκαλίας που αξιοποιούνται είναι: της Κριτικο- στοχαστικής και της Εποικοδομητικής Διδασκαλίας.
Οι φάσεις του διδακτικού πλαισίου είναι οι εξής:
- Η φάση του εισαγωγικού προϊδεασμού και προσανατολισμού
- Η φάση της ανάδειξης των ιδεών των επιμορφούμενων
- Η φάση της αναδόμησης των ιδεών των επιμορφούμενων
- Η φάση εφαρμογής των νέων ιδεών
- Η φάση της ανασκόπησης και αξιολόγησης
Διαδικασία του επιμορφωτικού διδακτικού σχεδιασμού. Επίπεδα και φάσεις
| Διαδικασία διδακτικού σχεδιασμού | |
| 1ο Επίπεδο: Προσδιορισμός και εισαγωγική προσέγγιση μαθησιακού περιεχομένου Διάρκεια: 1 διδακτικό δίωρο |
|
| Φάση 1η: Εισαγωγικός προϊδεασμός και προσανατολισμός | |
| Διδακτικές ενέργειες | Θεωρητική τεκμηρίωση και ερμηνεία των εφαρμοζόμενων διδακτικών ενεργειών |
| Στους επιμορφούμενους τίθενται τα ακόλουθα ερωτήματα: «Έχουμε προβληματιστεί ποτέ, γιατί εμπλεκόμαστε και "αναλωνόμαστε" σε συναντήσεις επιμορφωτικού χαρακτήρα»; «Ποιο είναι τελικά το ζητούμενο που καθιστά αναγκαίες, αν καθίστανται έτσι, τέτοιες επιμορφωτικές συναντήσεις»; |
Με τα δύο ερωτήματα επιχειρείται η ενεργοποίηση των επιμορφούμενων, ώστε να εκφράσουν το ενδιαφέρον αλλά και το κίνητρό τους για τη συμμετοχή τους στη συγκεκριμένη επιμορφωτική διαδικασία, αποκαλύπτοντας έμμεσα προσωπικά τους στοιχεία. Επιχειρείται, επίσης, ο εσωτερικός προβληματισμός τους και μια αρχική ενδοπροσωπική σύγκρουση αλλά και η πρόκληση περιέργειας για τις απόψεις των υπολοίπων. |
| Ακολουθεί συζήτηση επί των ερωτημάτων, όπου ακούγονται όλες οι απόψεις και επιχειρείται ένας γενικός συγκερασμός. | Επιδίωξη πρωτόλειων αλληλεπιδραστικών σχέσεων μεταξύ των μελών της ομάδας και αναγνώριση της διαφορετικότητας των απόψεων, με έμμεση συνειδητοποίηση ότι και οι ίδιοι οι συμμετέχοντες ως ομάδα αποτελούν ένα ανομοιογενές δυναμικό. Με τη δράση αυτή επιχειρείται η εισαγωγή στο περιεχόμενο της επιμορφωτικής δραστηριότητας. |
| Στη συνέχεια τίθενται στους επιμορφούμενους τα ακόλουθα ερωτήματα: «Πες μου πώς»; «Πώς αλλιώς...»; | Ο στόχος των ερωτημάτων αυτών είναι να εισαχθούν οι επιμορφούμενοι στον προβληματισμό αλλά ταυτόχρονα και στον προϊδεασμό ότι η συμμετοχή τους στην επιμορφωτική διαδικασία δεν είναι του απλού ακροατή, από όπου θα πρέπει να αναμένουν να τους δοθούν έτοιμες απαντήσεις, αλλά θα είναι μια συμμετοχική διαδικασία, όπου οι απαντήσεις θα προκύψουν μέσα από προσωπική και συλλογική ενεργοποίηση. |
| Οι επιμορφούμενοι καταθέτουν τις απόψεις τους, που προέρχονται είτε από τις προσωπικές τους εμπειρίες είτε αποτελούν αποτέλεσμα συλλογικών εξαγόμενων μέσα από τη διαπραγμάτευση των διαφορετικών εμπειριών που κατέθεσαν3. | Επιδιώκεται η ενεργός συμμετοχή των επιμορφούμενων στη διαδικασία, μέσα από ερωτήματα (όχι υψηλού βαθμού δυσκολίας) στα οποία μπορούν να εκφράσουν απόψεις χωρίς άγχος και συστολή, διότι στα ερωτήματα δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος απαντήσεις. Άρα, οι επιμορφούμενοι νιώθουν την ασφάλεια της μη έκθεσης στους υπόλοιπους με τα λεγόμενά τους, ενώ ταυτόχρονα αρχίζουν να εξοικειώνονται με τα συντελούμενα στην επιμορφωτική διαδικασία αλλά και με τα υπόλοιπα μέλη της ευρύτερης ομάδας. |
| Φάση 2η: Ανάδειξη ιδεών | |
| Παρέχονται από τον επιμορφωτή οι βασικές αρχές και η κύρια θεωρητική τεκμηρίωση σχετικά με το προς πραγμάτευση ζήτημα. | Οι επιμορφούμενοι χρειάζεται να κατανοήσουν το βασικό θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς, ώστε να αποσαφηνίσουν τα δεδομένα και να αποκτήσουν ασφαλή και επιστημονικά έγκυρη πληροφόρηση σχετικά με τα όσα θα ασχοληθούν κατά την επιμορφωτική διαδικασία. Ταυτόχρονα, καταθέτοντας και τις δικές τους απόψεις, μένουν ενεργοί στη διαδικασία παροχής νέας γνώσης, η οποία δε μεταδίδεται απλά από έναν «ειδήμονα», αλλά προκύπτει ως αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης και άμεσης εμπλοκής της προϋπάρχουσας εμπειρίας με τη νέα γνώση. |
| Στη συνέχεια οι επιμορφούμενοι καλούνται να καταθέσουν τις απόψεις, γνώσεις ή και τις πιθανές απορίες ή αντιρρήσεις τους. Η όλη διαδικασία λαμβάνει ένα χαρακτήρα κατάθεσης διαφορετικών θεωρήσεων και ταυτόχρονα ενός γενικού συγκερασμού (είναι το μαθησιακό απόσταγμα της θεωρητικής τεκμηρίωσης των πραγματευόμενων). | Η θεωρητική ενημέρωση των επιμορφούμενων είναι καθοριστικής σημασίας, όπως και η ανάδειξη των εμπειριών τους, αλλά και το αντίστροφο. Η σχέση δεν μπορεί να είναι γραμμική προς μία κατεύθυνση, δηλαδή από τη θεωρία στην εμπειρία ή από την εμπειρία στη θεωρία, αλλά αμφίδρομη:
Θεωρία Εμπειρία |
|
2ο Επίπεδο: Διαδικασία εμβάθυνσης Διάρκεια: 2 διδακτικά δίωρα |
|
| Φάση 3η: Αναδόμηση των ιδεών των επιμορφούμενων | |
| Τίθεται στους επιμορφούμενους το βασικό επιστημονικό δεδομένο, που σχετίζεται με τη διαφοροποιημένη διδασκαλία, σύμφωνα με το οποίο: «Το σημαντικό δεν είναι το "τι πρέπει να μάθουν οι μαθητές", αλλά το "πώς θα προσελκυστούν δυναμικά προς τη μάθηση"». Ακολουθεί γενική συζήτηση και τίθενται οι βασικές παράμετροι της αξίας της διαφοροποίησης σε ανομοιογενές μαθητικό δυναμικό |
Οι επιμορφούμενοι με την ενέργεια αυτή εντοπίζουν τις βασικές αρχές, όπως αυτές αναδεικνύονται μέσα από τις κύριες παραμέτρους της επιστημονικής θεωρίας. |
Ακολούθως οι επιμορφούμενοι χωρίζονται ανά δύο και καταγράφουν τις απόψεις τους επί των ακόλουθων ζητημάτων: «Για την επίτευξη της διαφοροποίησης σε ανομοιογενές μαθητικό δυναμικό οι μαθητές πρέπει: να μπορούν να σκέφτονται ελεύθερα, να βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση (αξιοποιώντας τόσο τη διαίσθησή τους όσο και το εμπειρικό τους δυναμικό), να συνειδητοποιούν τα λάθη τους, να προβληματίζονται για αυτά, να επιχειρούν την επανόρθωση και τη βελτίωσή τους μέσω της αξιοποίησης ανάλογων ευκαιριών σε κάθε μαθητή και σε όλα τα επίπεδα της διδακτικής δραστηριοποίησης. Όλα τα ανωτέρω πρέπει να συντελούνται κατά τη διδακτική διαδικασία, μέσα σε ένα πλαίσιο ευελιξίας, γρήγορων και εναλλακτικών επιλογών και δυνατοτήτων». |
Οι επιμορφούμενοι, αξιοποιώντας τις προϋπάρχουσες εμπειρίες, επιχειρούν να τις συγκεράσουν με τα νέα δεδομένα που έλαβαν νωρίτερα και να παρακινηθούν σε πιθανές νέες διαπιστώσεις ή αναθεωρήσεις των απόψεων που είχαν για το ζήτημα και τις οποίες πιθανόν να θεωρούσαν και ως αδιαμφισβήτητες. Η συνεργασία σε εταιρικό σχήμα δημιουργεί ευέλικτη αλληλεπίδραση και ασφάλεια έκφρασης, σε αντίθεση με τη λειτουργικότητα σε ολομέλεια, κάτι που δυσκολεύει αρκετούς ενηλίκους και τους οδηγεί στην εσωστρέφεια και στη σιωπή. |
| Στη συνέχεια παρουσιάζονται στους επιμορφούμενους παραδείγματα διδακτικών τεχνικών που μπορούν να αξιοποιηθούν στη διδακτική διαδικασία σε τάξεις με ανομοιογενές μαθητικό δυναμικό. Ενδεικτικό παράδειγμα διδακτικής τεχνικής, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί στη Γ΄ ή τη Δ΄ τάξη του Δημοτικού Σχολείου4. Τίτλος τεχνικής: «Μαθαίνουμε γραμματικούς κανόνες τραγουδώντας» Διδακτικό αντικείμενο: «Ο τονισμός στις μονοσύλλαβες λέξεις» Τίτλος τραγουδιού: «Το τραγούδι των μικρών λέξεων»5 Τρόπος τραγουδιού: Οι επιμορφούμενοι ανά ομάδα των τεσσάρων ή έξι ατόμων τραγουδούν εναλλάξ τις στροφές του τραγουδιού. |
Με την ενέργεια αυτή γίνεται εφαρμογή των όσων προελέχθησαν και, ταυτόχρονα λειτουργούν ως παραδείγματα ενεργοποίησης της φαντασίας και της εναλλακτικότητας. Τα παραδείγματα λειτουργούν ως αφορμή για παραπέρα προβληματισμό και στοχασμό των επιμορφούμενων, αφενός για το πώς μπορούν να ανακαλύψουν και οι ίδιοι ανάλογες τεχνικές και αφετέρου για το πώς θα μπορούσαν οι τεχνικές αυτές δυνατότητες να αξιοποιηθούν σε ανάλογες περιπτώσεις. Είναι σημαντικό κατά την παρουσίαση των τεχνικών να συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα και οι ίδιοι οι επιμορφούμενοι για δυο κυρίως λόγους: α) Για να εμπλακούν συναισθηματικά και να βιώσουν τη δυναμική που μπορεί να αποπνέουν τα παραδείγματα εφαρμογής και β) να ενσυναισθανθούν πώς πιθανόν θα νιώσουν οι μαθητές τους από μια ανάλογη εφαρμογή6. |
| Φάση 4η: Εφαρμογή των ιδεών | |
| Οι επιμορφούμενοι χωρίζονται σε ομάδες των τεσσάρων μελών και καλούνται να δημιουργήσουν αφίσα αποτύπωσης των ιδεών που σχημάτισαν σχετικά με την αξία και την αξιοποίηση της διαφοροποίησης σε τάξεις με ανομοιογενές μαθητικό δυναμικό. Σε κάθε ομάδα δίνεται ένα κείμενο, που θα αποτελέσει τη βάση αλλά και το περιεχόμενο της αφίσας. Ενδεικτικά χρησιμοποιούνται τα ακόλουθα κείμενα:
1ο κείμενο 2ο κείμενο Τούρκος εγώ κι εσύ Ρωμιός, Με λίγη αγάπη και κρασί Τούρκος εγώ κι εσύ Ρωμιός, Μουσική: Απόστολος Καλδάρας Ερμηνευτής: Γιώργος Νταλάρας |
Με τη δραστηριότητα αυτή επιχειρείται η ενεργοποίηση των επιμορφούμενων και η ενίσχυση των επικοινωνιακών τους δεξιοτήτων αλλά και της επίτευξης της μεταξύ τους συνεργασίας, προκειμένου να καταλήξουν στο πώς θα αξιοποιήσουν το περιεχόμενο του κειμένου και θα συγκεράσουν τις διαφορετικές αντιλήψεις, απόψεις και προσεγγίσεις τους, ώστε τελικά να μπορέσουν συνολικά να εκφράσουν αισθητικά τη συλλογική τους θεώρηση. Πρόκειται για τη θεωρητική διάσταση του εποικοδομητικού, που καλείται «θεωρία της δραστηριότητας» και εστιάζει στην αξιοποίηση της διαφορετικής ιστορικότητας των συμμετεχόντων, μέσω κοινών αναφορών και θεωρήσεων. Ταυτόχρονα, επιτυγχάνεται η γνωσιο-συναισθηματική εμπλοκή των συμμετεχόντων, με την οποία επιτυγχάνεται αφενός η επίτευξη συναισθηματικής έκφρασης του καθενός και αφετέρου η πρόκληση εσωτερικής γνωσιακής σύγκρουσης. Αυτή συμβάλλει στον προβληματισμό και στην παρακίνηση αναθεώρησης παραδεδομένων αντιλήψεων και θέσεων, προκαλώντας αναστοχασμό για το υπάρχον γνωσιο-εμπειρικό δυναμικό, αλλά, ταυτόχρονα, και στοχασμό για την ανάγκη επίτευξης εννοιολογικής αλλαγής7,8. |
| Ακολούθως, δίνονται στους επιμορφούμενους σενάρια από καταστάσεις που συντελούνται σε τάξεις με ανομοιογενές μαθητικό δυναμικό και οι επιμορφούμενοι συνεργαζόμενοι σε μικρές ομάδες εργασίας καλούνται να πραγματευτούν το περιεχόμενο των σεναρίων και να καταθέσουν στην ολομέλεια τις απόψεις τους. Ενδεικτικά σχέδια σεναρίων αποτελούν τα ακόλουθα: 1ο Ενδεικτικό σενάριο: Ερωτήσεις προβληματισμού: 2ο Ενδεικτικό σενάριο: 1. Πώς αντιλαμβάνεστε τη συνεργασία των γονέων και των εκπαιδευτικών; 2. Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να ενεργήσει παιδαγωγικά και διδακτικά ο εκπαιδευτικός, ώστε να δημιουργηθούν οι βάσεις επίλυσης του ανωτέρω προβλήματος; |
Πρόκειται για δραστηριότητα υψηλότερου βαθμού δυσκολίας και ουσιαστικά για τη διδακτική κορύφωση της επιμορφωτικής δραστηριοποίησης των συμμετεχόντων. Κατά τη διάρκεια αυτής της δραστηριότητας, αξιοποιούνται όλες οι διδακτικές δυνατότητες που αναπτύχθηκαν ανωτέρω και αναμένεται ο προβληματισμός και παιδαγωγικο- διδακτικός στοχασμός των επιμορφούμενων να τεθεί σε πιο εξειδικευμένη και αναθεωρημένη βάση τόσο σε γνωστικό όσο και σε κοινωνικο- συναισθηματικό επίπεδο. |
| 3ο Επίπεδο: Επίτευξη μαθησιακού αποτελέσματος | |
| Φάση 5η: Ανασκόπηση και αξιολόγηση Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα |
|
| Η κάθε ομάδα επιμορφούμενων παρουσιάζει τα πορίσματα της προσέγγισης των σεναρίων στην ολομέλεια και αναπτύσσεται διάλογος σχετικά με τα αναφερόμενα, καταλήγοντας από κοινού σε ένα τελικό εξαγόμενο, το οποίο διευκρινίζεται ότι δεν αποτελεί θέσφατο αλλά αφετηρία προβληματισμού, στοχασμού και παραπέρα δραστηριοποίησης. | Με τη δραστηριότητα αυτή πραγματοποιείται αξιολόγηση των μαθησιακών επιτεύξεων, ελέγχεται η μαθησιακή επιρροή, η ποιότητα της συνεργασίας και της επικοινωνίας των επιμορφούμενων μεταξύ τους, καθώς επίσης και η προοπτική του αναδυόμενου προβληματισμού. |
Αποτίμηση και σχολιασμός του ανωτέρω σχεδιασμού
Ο διδακτικός σχεδιασμός που παρουσιάστηκε, αποτελεί τη σχηματική πλαισίωση (η οποία ήδη αξιοποιήθηκε σε επιμορφωτικά προγράμματα) επιμορφωτικών δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Έργου στην περιοχή της Ηπείρου -και ειδικότερα στην πόλη των Ιωαννίνων. Κατά την εφαρμογή του ανωτέρω σχεδιασμού συμμετείχαν εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης9.
Γενική εκτίμηση αποτελεί η διαρκής ροή του σχεδιασμού σε όλη τη διάρκεια της εφαρμογής του. Ειδικότερα, για τους εκπαιδευτικούς δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης πολλά από τα διαδραματιζόμενα αποτελούσαν πρωτότυπες αναφορές, ενώ οι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης έδειχναν περισσότερο εξοικειωμένοι με τις διδακτικές τεχνικές και δράσεις που υλοποιήθηκαν. Παρατηρήθηκε, επίσης, κατά τον αρχικό σχηματισμό των ομάδων να επιθυμούν να συνυπάρχουν στην ίδια ομάδα μόνο εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας ή της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και χρειάστηκε η διακριτική παρέμβαση του επιμορφωτή, προκειμένου να αναμειχθούν οι ομάδες. Στόχος ήταν να υπάρξει αυτό που στη σχετική βιβλιογραφία δηλώνεται για τη συγκρότηση των ομάδων, ως εσωτερική ανομοιογένεια, προκειμένου να επιτευχθεί εξωτερική ομοιογένεια του συνόλου των συμμετεχόντων. Ωστόσο, παρά την αρχική δυσκολία επικοινωνίας επιτεύχθηκε αγαστή συνεργασία μεταξύ των μελών των ομάδων, ενώ η αλληλουχία των διδακτικών ενεργειών έδειχνε να συμβάλλει εποικοδομητικά στην όλη εξέλιξη της επιμορφωτικής δράσης. Το τελικό αποτέλεσμα υπήρξε ιδιαίτερα ικανοποιητικό, με κριτήριο το είδος των εργασιών που εκπονήθηκαν από τις ομάδες, το ενδιαφέρον αλλά και τη διάθεση συμμετοχής που επέδειξαν όλα τα μέλη των ομάδων. Φάνηκε ότι τελικά όλα τα μέλη, που συμμετείχαν στο επιμορφωτικό σεμινάριο, έγιναν μια ομάδα, η οποία συντόνισε τη δραστηριότητά της με το περιεχόμενο του σεμιναρίου, επιτυγχάνοντας την επίτευξη των προδιατυπωμένων στόχων σε εξαιρετικά υψηλό βαθμό.
