Βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα του σχολείου: προγραμματισμός και αυτοαξιολόγηση

1. Εισαγωγή

Το κείμενο αυτό βασίζεται σε τρεις παραδοχές:

• Κάθε άτομο και κάθε οργανισμός επιθυμεί να είναι και να αισθάνεται αποτελεσματικός στο έργο του.
• Κανένα άτομο και κανένας οργανισμός δεν μπορεί να πορευθεί σταθερά, να είναι και να αισθάνεται αποτελεσματικός, αν δε γνωρίζει πού επιθυμεί να φθάσει. Η απουσία σαφούς στόχευσης αποπροσανατολίζει, οδηγεί σε παραίτηση μπροστά σε δυσκολίες, δημιουργεί αισθήματα κόπωσης, απογοήτευσης, ανασφάλειας και αποτελεί τροχοπέδη, ώστε άτομα ή ομάδες να οδηγηθούν σε βιώματα επιτυχίας. Το αίσθημα επιτυχίας είναι αποτέλεσμα προσέγγισης του στόχου. Όταν δεν είναι ξεκάθαρος ο στόχος, ακόμη και αν έχουμε κάποια επιτεύγματα, δεν μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε ως τέτοια, δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε αν αυτά μας φέρνουν πιο κοντά στον στόχο μας. Συνεπώς, το πρώτο βήμα προς την επιτυχία και την αποτελεσματικότητα είναι η σαφής οριοθέτηση του στόχου
• Ο στόχος που θα τεθεί θα πρέπει να είναι αφενός ρεαλιστικός και αφετέρου να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες του ατόμου ή του οργανισμού. Και για να γίνει αυτό τα άτομα ή οι οργανισμοί θα πρέπει να αποκτήσουν υψηλό επίπεδο αυτογνωσίας.

Μεταφέροντας τον παραπάνω προβληματισμό σε επίπεδο σχολικής μονάδας, θα λέγαμε ότι κάθε σχολείο επιθυμεί να είναι αποτελεσματικό, αλλά για να είναι αποτελεσματικό θα πρέπει να διατυπώσει τους δικούς του στόχους, οι οποία θα απορρέουν από τις δικές του ανάγκες. Για να συμβεί αυτό το σχολείο θα πρέπει να γνωρίσει πολύ καλά τον 'εαυτό του', να αποκτήσει μια ξεκάθαρη εικόνα για το πού βρίσκεται και πού θέλει να πάει και αυτή την εικόνα μπορεί να την αποκτήσει μέσω της διαδικασίας αυτοαξιολόγησης.

«Η λέξη 'αντικειμενικότητα' δεν υπήρχε στα ιαπωνικά. Χρειάστηκε να επινοηθεί όταν οι Ιάπωνες άρχισαν να συνομιλούν με Δυτικούς. Η λέξη που χρησιμοποιούν τώρα είναι 'κιακαντέκι', που στην κυριολεξία σημαίνει «η άποψη του φιλοξενούμενου» (ενώ 'σουκαντέκι' σημαίνει «η άποψη του οικοδεσπότη», δηλαδή η 'υποκειμενικότητα'). Η πρώτη από τις δύο λέξεις έχει σίγουρα και μια επιτιμητική χροιά. Ο φιλοξενούμενος δεν είναι απλώς ένας ξένος που έρχεται από μακριά, αλλά μπορεί και να μην καταλαβαίνει τις μη ορατές σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας που τον φιλοξενεί. Ο φιλοξενούμενος 'βλέπει' μεμονωμένους ανθρώπους, αλλά δεν μπορεί να γνωρίζει τη δυναμική του συνόλου, που ο οικοδεσπότης, αντίθετα, τη γνωρίζει πολύ καλά...» (Hampden-Turner & Trompenaars 1993 στο McBeath κ.ά. 2004: 95 ). Το έργο των σχολείων μπορεί να αξιολογηθεί από εξωτερικούς κριτές, να καταγραφεί μέσα από δείκτες και μελέτες εξωτερικών μελετητών, όμως σε κάθε περίπτωση οι 'οικοδεσπότες' είναι αυτοί που μπορούν να αντιληφθούν και να αναδείξουν όλες τις πτυχές του έργου αυτού.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι υιοθετείται ο όρος 'σχολείο' με την έννοια ότι η στόχευση, ο προγραμματισμός, η αυτοαξιολόγηση και η υλοποίηση οποιασδήποτε ενέργεια, θα πρέπει να έχει συλλογικό χαρακτήρα, προκειμένου να βελτιώνεται η αποτελεσματικότητα της σχολικής μονάδας. Ο διευθυντής, οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές και οι γονείς μιας σχολικής μονάδας είναι αυτοί που μπορούν να εντοπίσουν τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες του σχολείου τους, τις ιδιαιτερότητές του, τις ανάγκες του.

Στο κείμενο αυτό θα επιχειρηθεί: α) να παρουσιαστεί η συζήτηση σχετικά με την αποτελεσματικότητα του σχολείου και τους παράγοντες που συμβάλλουν σ' αυτήν, β) να παρουσιαστεί ο προβληματισμός αλλά κυρίως η διαδικασία και κάποια εργαλεία αυτοαξιολόγησης και γ) να κατατεθεί μια πρόταση αξιοποίησης της αυτοαξιολόγησης στη διατύπωση στόχων και σύνδεσης της διαδικασίας αυτοαξιολόγησης με τον προγραμματισμό του εκπαιδευτικού έργου του σχολείου.