Στα περισσότερα σχολεία της χώρας υπάρχει ένας αριθμός αλλοδαπών ή/και παλιννοστούντων μαθητών. Κάποιοι από αυτούς τους μαθητές έχουν ενταχθεί πλήρως και προοδεύουν καλά μέσα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, ενώ άλλοι αγωνίζονται να φτάσουν στο σημείο εκκίνησης του γηγενούς μαθητή - να επιτύχουν δηλαδή εκείνα που θεωρούνται δεδομένα για έναν μαθητή που φοιτά σε σχολείο όπου η διδασκαλία γίνεται στη μητρική του γλώσσα. Ποια πιστεύετε ότι είναι -ή πρέπει να είναι- αυτά τα "δεδομένα";
Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Τα 'δεδομένα' στα οποία αναφέρεστε μπορούν να καταμεθηθούν σε τρία πεδία : το γλωσσικό, το γνωστικό και το πολιτισμικό/κοινωνικό. Ένας αλλοδαπός ή παλλινοστούντας μαθητής καλείται να αποκτήσει δεξιότητες τέτοιες που να του επιτρέψουν να πλησιάσει του συμμαθητές του - φυσικούς ομιλητές της ελληνικής - και στα τρία αυτά πεδία που επικοινωνούν, πιστεύω, μεταξύ τους σαν επικοινωνούντα δοχεία : χωρίς το γλωσσικό, που είναι προφανώς πρωταρχικό για να δημιοργηθεί ένας δίαυλος επικοινωνίας δεν μπορεί να επιτευχθεί το επόμενο, το γνωστικό που είναι με τη σειρά του απαραίτητο εάν θέλει ο μαθητής να κατανοεί, να συμμετέχει, να μαθαίνει, να νιώθει ισότιμος με τους άλλους. Το πολιτισμικό/κοινωνικό πεδίο, τέλος, είναι νομίζω το πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να αναπτυχθούν τα άλλα δυο προκειμένου να επιτευχθεί μια ομαλή ενσωμάτωση. Οι συνήθειες, τα ήθη, τα έθιμα, το πως και το γιατί ενεργεί κανείς με τον α΄ή β΄τρόπο, οι ελευθερίες ή οι απαγορεύσεις και οι τοπικές ιδιαιτερότητες συνιστούν ένα πλέγμα το οποίο είναι απαραίτητο να κατανοήσει ο μαθητής και παράλληλα να δώσει το δικό του στίγμα και τις ιδιαιτερότητες, πολιτισμικές και κοινωνικές που κουβαλά ο ίδιος.
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
H εμπειρία που έχω είναι από τα λεγόμενα διαπολιτισμικά σχολεία(Μενίδι, Πλ. Βάθης, Ελληνικό). Τα τρία τελευταία χρόνια υπηρετώ στο γυμνάσιο διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Ελληνικού-ως μόνιμο προσωπικό πλέον. Δεν έχω λοιπόν να πω πολλά πράγματα γύρω από τη συνύπαρξη Ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών όσο αλλοδαπών μεταξύ τους. Στο σχολείο μας εκλείπει αυτή η άνιση σύγκριση για την οποία γίνεται λόγος στην ερώτηση. Οι μαθητές αισθάνονται άνετα, νιώθουν αποδεκτοί τόσο από τους εκπαιδευτικού όσο και από τους συμμαθητές-τουλάχιστον όσον αφορά ΄θέματα εθνικότητας. Παρ΄ολα αυτά εντοπίζεται πρόβλημα όσον αφορά το κίνητρο εκμάθησης και την τοποθέτηση στόχων. Οι μαθητές δυσκολεύονται να κινητοποιηθούν προς τα συγκεκριμένα αντικείμενα που προσφέρει το σχολείο. Υποψιάζομαι ότι αυτό συμβαίνει και σε πολλούς ΄/Ελληνες μαθητές κανονικών σχολείων. Εγώ εντοπίζω ένα πρόβλημα στην ευελιξία τους προγράμματος σπουδών. Μας επιβάλλει να διδάσκουμε στους μαθητές θέματα που δεν τους ενδιαφέρουν μέσα από μια διαδικασία στημένη και καθόλου αυθόρμητη. Οι στόχοι είναι προκαθορισμένοι και οι μαθητές δεν μπορούν να τους φτάσουν. Τι κάνουμε λοιπόν τώρα; Μήπως επαναστοχοθετούμε;
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Κι εγώ εργάζομαι στο Διαπολιτισμικό Λϋκειο Ελληνικού κι έχω κάνει μεταπτυχιακό στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Η θεωρία είναι πολύ διαφορετική από την πράξη κι αναγκάζεσαι να προσγειώνεσαι απότομα και να επιστρατεύεις κάθε μέσον για να κάνεις σωστά τη δουλειά σου.
Ένα βασικό ζήτημα που σχετίζεται με την εκπαιδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών σχετίζεται, κατά τη γνώμη μου, με τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών στα διαπολιτισμικά σχολεία: μαθητές άρτι αφιχθένετς στην Ελλάδα με μηδενική ή ελάχιστη γνώση της ελληνικής γλώσσας είναι παράλογο να διδάσκονται τα μαθήματα του Ενιαίου Λυκείου και να αξιολογούνται με τις ίδιους άξονες, έστω κι αν αντιμετωπίζονται με επιείκεια από τους καθηγητές. Μπορείτε να φανταστείτε την επίδοση των μαθητών της Θεωρητικής Κατεύθυνσης στο άγνωστο αρχαίο κείμενο; Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι μαθητές ή οι καθηγητές δεν δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους...
Χρειάζεται ανασχεδιασμός των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών στη βάση τόσο των αντικειμενικών γνωστικών δεδομένων των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών, όσο και των ρεαλιστικών μαθησιακών και επαγγελματικών στόχων τους.
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Κατά τη γνώμη μου, αυτό που πρωταρχικά θα έπρεπε να μας απασχολήσει είναι το κοινωνικό - σχολικό περιβάλλον στο οποίο καλείται να ενταχθεί ένα τέτοιο παιδί. Αν πρόκειται για σχολική μονάδα η οποία κατά πλειοψηφία λειτουργεί με αλλοδαπούς και παλιννοστούντες, τότε ο νέος μαθητής θα νιώσει κοινωνιοσχολικά αποδεκτός και θα ενθαρρυνθεί στο νέο του ξεκίνημα. Α ντιθέτως, εάν εντάσσεται σε ένα γηγενές "ελληνικό" σχολικό περιβάλλον, τότε ίσως χρειάζεται πρόσθετη ενθάρρυνση από τον εκπαιδευτικό, καθώς το παιδί αυτό θα έρθει αντιμέτωπο με κατεστημένες συμπεριφορές περιθωριοποίησης, μιας μερίδας συμμαθητών του. Όλοι μας οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της προσπάθειας που καταβάλλεται από τα αλλοδαπά παιδιά,καθώς πέραν του γλωσσικού ζητήματος, καλούνται να αντιμετωπίσουν ένα νέο κοινωνικό , φιλικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Έπειτα, απαιτείται η κατάρτιση του εκπαιδευτικού που θα κληθεί να βοηθήσει έναν τέτοιο μαθητή. Αξίζει να σημειωθεί πως γίνεται λόγος για τον εκπαιδευτικό, αφού αυτός δυστυχώς θα προσαρμόσει τα διδακτικά του εγχειρίδια στις ανάγκες του παιδιού. Απ' όσο γνωρίζω, τα αναλυτικά προγράμματα για τη διδασκαλία τέτοιων παιδιών δεν προβλέπουν διαφορετική μεθοδολογία και διδακτέα ύλη, από την ευρέως διδασκόμενη, κατάλληλη κι εξατομικευμένη κατά περίπτωση κατηγορίας μαθητών. Οπότε, ο εκπαιδευτικός χρειάζεται να εντοπίσει την ανάγκη του παιδιού και ενεργοποιώντας την ευρηματικότητά του να γίνει αποδοτικός γι' αυτόν τον μαθητή. Θεωρώ πως, από τη στιγμή που τα σχολεία μας είναι πολυσυλλεκτικά, καλό θα ήταν να δημιουργούνταν τα κατάλληλα σχολικά εγχειρίδια ώστε να διευκολύνονται στη διδκτική διαδικασία, τόσο οι μαθητές, όσο και οι επαιδευτικοί. Για παράδειγμα, δεν είναι δυνατόν ένας αλλοδαπός μαθητής της β΄ δημοτικού να ακούει για ρήματα και ουσιαστικά, όταν καλά καλά δε γνωρίζει λέξεις που να ανταποκρίνονται στις έννοιες αυτές και δεν είναι σε θέση να προβεί σε σημασιολογική αντιστοιχία.
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Συμφωνώντας με όλα τα παραπάνω, θα ήθελα να προσθέσω ότι ένας παράγοντας που παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην ομαλή ένταξη κάθε μαθητή και ακόμη περισσότερο ενός αλλοδαπού / παλιννοστούντα μαθητή στο σχολείο είναι το οικογενειακό περιβάλλον. Ένα οικογενειακό περιβάλλον με συνοχή όπου οι αλλοδαποί γονείς έχουν ενταχθεί στον κοινωνικό ιστό, δίνει εφόδια και στηρίζει τον αλλοδαπό μαθητή ώστε να σταθεί και να ενταχθεί με περισσότερη αυτοπεποίθηση και δυνάμεις στο σχολικό περιβάλλον. Η έλλειψη ενός ικανοποιητικού οικογενειακού υπόβαθρου που στηρίζει τον μαθητή δημιουργεί αστάθεια και αδυναμίες στον μαθητή ώστε αυτός να καταφέρει ευκολότερα και ταχύτερα να αναπτύξει τις δεξιότητές του και το γνωστικό του υπόβαθρο και να φτάσει έτσι στο σημείο εκκίνησης του γηγενούς μαθητή. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να αναλάβει περισσότερους ρόλους ο εκπαιδευτικός, του οποίου όμως το έργο για να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα χρειάζεται να ενισχυθεί με κατάλληλα εφόδια όπως εκπαιδευτικό υλικό και τέτοιο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών που να λαμβάνει υπόψη του τις σημαντικότερες ιδιαιτερότητες που μπορεί να συναντήσει στην εκπαίδευση αλλοδαπών / παλιννοστούντων μαθητών. Και πρέπει να λαμβάνει υπόψη του έστω τις σημαντικότερες ιδιαιτερότητες γιατί κανένα αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, όσο καλά και να σχεδιασθεί, δεν θα μπορέσει ποτέ να καλύψει και να προτείνει λύσεις για κάθε ξεχωριστή περίπτωση που θα παρουσιασθεί σε έναν εκπαιδευτικό.
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Διαβάζοντας όλες τις παραπάνω απαντήσεις θεωρώ ότι δεν είναι μόνο ένας παράγοντας που επηρεάζει την εκπαιδευση αλλοδαπών/παλιννοστούντων μαθητών.Συγκεκριμένα πρωταρχικό ρόλο κατά την γνώμη μου παίζει το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο έχει τοποθετηθεί η οικογένεια του μαθητή .Στη συνέχεια το οικογενειακό μέσα στο οποίο μεγαλώνει και στηρίζεται ψυχολογικά κι οικονομικά .Ακολουθεί το σχολικό στο οποίο καλείται να ενταχθεί , κατά πόσο δηλ. θα γίνει αποδεκτό από τους συνομιλήκους του.Πολύ σημαντικό ρόλο επίσης παίζουν τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών που δεν λαμβάνουν υπόψη τους το γνωστικό-γλωσσικό επίπεδο των μαθητών και τέλος η κατάρτιση των εκπαιδευτικών που διδάσκουν σε τμήματα με αλλοδαπούς ή και παλιννοστούντες μαθητές, έτσι ώστε να τους προσφέρουν σημαντική βοήθεια στη προσπάθεια ένταξης τους .
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Συμφωνώ με όλους τους συναδέλφους που έγραψαν πριν από μένα. Θεωρώ πως οποιαδήποτε παρέμβαση πρέπει να ξεκινάει 1.έχοντας και διαδίδοντας σεβασμό στο πολιτισμικό υπόβαθρο του αλλοδαπού μαθητή. 2. με γνώση από όλους τους εκπαιδευτικούς και όχι μόνο των εκπαιδευτικών που υπηρετούν σε τάξεις υποδοχής ότι ο αγώνας για να καλυφθεί η απόσταση μεταξύ των αλλοδαπών και των γηγενών μαθητών , στη γλώσσα, οπως μας αναφέρουν σύγχρονες έρευνες, για μεν τον προφορικό λόγο φτάνει τα δύο έτη, για δε το γραπτό λόγο τα πέντε και επιλέον έτη , με συστηματικού τύπου παρέμβαση, όχι φέτος έχουμε δάσκαλο του χρόνου όχι.3. με παράλληλη εφαρμογή σχεδίων εργασίας που αγγίζουν τα ενδιαφέροντα και τις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών με μεταναστευτικό υπόβαθρο.4. με εφαρμογή της φιλοσοφίας του Νέου Σχολείου, Πρώτα ο μαθητής και μετά η ύλη,( διερεύνηση των ιδιαίτερων δεξιοτήτων και γνώσεων για το υπό διδασκαλία αντικείμενο και προσαρμογή της διδασκαλίας στο επίπεδο των μαθητών- διδασκαλία με πολλαπλούς τρόπους)
Αναγκαία προϋπόθεση η επιμόρφωση όλων των εκπαιδευτικών,
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Αν και η εμπειρία μου με αλλοδαπούς μαθητές είναι μικρή,έχω παρατηρήσει τη μεγάλη δυσκολία επικοινωνίας των μαθητών αυτών με τους υπόλοιπους αλλά και με τον εκπαιδευτικό.Ως νηπιαγωγός έχω να αντιμετωπίσω αρχικά και ταυτόχρονα την προσαρμογή των παιδιών αυτών στο σχολικό περιβάλλον και στην νέα γλωσσική και κοινωνική πραγματικότητα.Θεωρώ απαραίτητη την προετοιμασία της ομάδας των παιδιών για την υποδοχή των αλλοδαπών αλλά και τη συνεργασία με τους γονείς ,γεγονός δύσκολο εφόσον το νηπιαγωγείο αποτελεί την πρώτη τους επαφή με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Πολυ σωστά θέτεις Ελένη το θέμα της προετοιμασίας των μαθητών. Αυτή είναι ανάγκη να γίνεται σε κάθε βαθμίδα και συνεχώς, είτε μέσα από προγράμματα διαθεματικών δραστηριοτήτων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα- δικαιώματα των παιδιών ή σχετικών με το θέμα των Προσφύγων, κ.α , είτε μέσα από το μάθημα των Θρησκευτικών και της Λογοτεχνίας.Όλα αυτά ευαισθητοποιούν τους μαθητές και διδάσκουν πραγματική δημοκρατία στο σχολείο.
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Αν και η εμπειρία μου ειναι ελάχιστη με μαθητές αλλοδαπούς ή παλλινοστούντες θα ηθελα να επισημάνω ότι τα παιδια αυτά αντιμετωπιζούν προβλήματα επικοινωνιας και προσαρμογής στο σχολικό περιβάλλον.κατά την άποψη μου καλό είναι να αντιμετωπίζουμε καθε θέμα διαθεματικά και διεπιστημονικά,ώστε να δίδεται να δυνατότητα στα παιδια αυτά να εκφράρζονται πιο εύκολα από την οπτική γωνία που τα καλύπτει.Αυτό εξάλλου δεν πρεσβεύουμε όλοι μας ,καλό σχολικό περιβάλλον,α ας μην ξεχνάμε το κοινωνικό περιβάλλον τους
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Λαμβάνοντας υπόψη τις προηγούμενες τοποθετήσεις θα ήθελα να συμπληρώσω σα δασκάλα ειδικής αγωγής και τον τρόπο αξιολόγησης της προσπάθειας που καταβάλλεται από τους μαθητές αυτούς, δηλαδή όποια προσπάθεια κι αν κατα βάλλεται τόσο από τους ίδιους όσο και από τους εκπαιδευτικούς που τους υποστηρίζουν είναι δυνατό να αξιολογείται με τον ίδιο τρόπο που γίνεται στον έχοντα την μητρική; Μέχρι τώρα δεν έχω δει να δίνοντα επίσημα διαφορετικές οδηγίες ως προς τα προσδοκόμενα, ακόμη κι αν το περιεχόμενο διδασκαλίας προσαρμόζεται, αξιολογούνται οι ίδιες δεξιότητες και με ταχύτητα που δεν λαμβάνει υπόψη το 'διπλό" ή και "τριπλό" κόπο που καταβάλλεται από όλες τις πλευρές. Το να προτείνεις διαφορετικό πρόγραμμα τη στιγμή που αξιολογείς τα ίδια πράγματα, χωρίς προσαρμογή στόχων αλλά και προσφερόμενου χρόνου προς επίτευξη αυτών,έχει αποδειχθεί αναποτελεσματικό.
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Ένα από τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών είναι ότι τους εντάσσουμε στην ίδια ομάδα. Διαφορετική μητρική γλώσσα υπαγορεύει και διαφορετική προσέγγιση της ελληνικής. Πρώτιστα όμως θα πρέπει να υιοθετηθεί από τους εκπαιδευτικούς που επανδρώνουν τα Τ.Υ. μια κουλτούρα διαπολιτισμική, δηλαδή μια στάση θετική στις άλλες κουλτούρες, που θα εκφράζεται με σεβασμό στις αντιληψεις του μαθητή και στις δυσκολίες του. Επίσης οι κοινωνικοί παράμετροι της οικογενειακής κατάστασης και των συνθηκών ζωής του μαθητή, θα πρέπει να είναι γνωστοί στο σχολείο και να γίνονται προσπάθειες και προς την κατεύθυνση των γονέων. Θα πρέπει να τους γνωρίζουμε, νε πικοινωνούμε συχνά με όποιον τρόπο είναι πρόσφορος και να τους ενημρώνουμε για το "ιδιαίτερο" πρόγραμμα των Τ.Υ. και την ανταπόκριση των παιδιών τους σε αυτό.
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Οι περισσότερες Τ.Υ. έχουν ανομοιογένεια ως προς τη μητρική γλώσσα των μαθητών - κάτι που είναι σύνηθες και διεθνώς και δεν αποτελεί και τόσο μεγάλο πρόβλημα, εφόσον οι διδάσκοντες/ουσες έχουν σωστή κατάρτιση σχετικά με γλωσσική μάθηση και διδασκαλία. Βεβαίως θα ήταν καλύτερο αν επιπλέον όσοι/ες στελεχώνουν τις ΤΥ να ξέρουν και τη Γ1 των μαθητών/τριών, ωστόσο αυτό πρακτικά είναι πολύ δύσκολο. Βάσει της πείρας μου από παρακολούθηση Τ.Υ.αλλά και από διδασκαλία δεύτερης/ξένης γλώσσας, θεωρώ σοβαρότερο πρόβλημα την τυχόν ανομοιογένεια ως προς το επίπεδο ελληνομάθειας μεταξύ μαθητών/τριών στην ίδια τάξη. Συμφωνώ με τα υπόλοιπα.
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Aρχικά , είναι η προσπάθεια συνύπαρξης ατόμων ετερόκλητων πολιτισμικά , κοινωνικά , θρησκευτικά και οικονομικά . Απαιτείται χρόνος , εμπειρία , επιμόρφωση , υποστήριξη και ενθάρρυνση των ίδιων των εκπαιδευτικών.
Επίσης η έλλειψη κινήτρων , φιλοδοξίας και στόχων είναι ανασταλτικοί παράγοντες για την επιτυχέστερη ενσωμάτωση των μαθητών αυτών στο σχολικό , μαθησιακό και κοινωνικό περιβάλλον από τη μια .Όμως αυτή η ιδιαιτερότητα αποτελεί και παρακινητικό παράγοντα για τον ίδιο τον εκπαιδευτικό στο να προσεγγίσει τους αλλοδαπούς μαθητές μέσα από διαδραστικές δραστηριότητες , το θεατρικό παιχνίδι , τη μουσική , την άθληση . Αναπτύσσοντας τη συνεργασία , τη συμμετοχικότητα και το ομαδικό πνεύμα μεταξύ των εκπαιδευτικών και των μαθητών.(Διαπολιτισμικό Δημοτικό Σχ. Παλαιού Φαλήρου).
Απάντηση: Ποια θεωρείτε τα βασικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών;
Καλησπέρα!
Έχοντας κατά νου τις προηγούμενες τοποθετήσεις οι οποίες με βρίσκουν απολύτως σύμφωνη,θα ήθελα να εστιάσω στο ρόλο και στις δεξιότητες του διαπολιτισμικού παιδαγωγού, καθώς επίσης και στην κουλτούρα και φιλοσοφία της εκάστοτε εκπαιδευτικής μονάδας. Σε μια σχολική μονάδα η οποία αναδεικνύει την ετερότητα ως αναπόσπαστο και αναγκαίο στοιχείο του πολιτισμικού πλαισίου και της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης και προόδου, νομίζω πως τα ζητούμενα "δεδομένα", θα είναι στον ίδιο βαθμό κεκτημένα, τόσο για τους γηγενείς όσο και για τους αλλοεθνείς. Τώρα, η αποτελεσματική επικοινωνία που είναι το ζητούμενο, θεωρώ πως εξαρτάται άμεσα από τις δεξιότητες της ηγεσίας και των εκπαιδευτικών που τη στελεχώνουν!
Καλή συνέχεια σε όλους!