Βάση Γλωσσικών Δραστηριοτήτων για την Τάξη Υποδοχής

Με την παρούσα δραστηριότητα συνδυάζεται μια προσπάθεια επανάληψης των όσων έχουν διδαχθεί οι μαθητές κατά τη διάρκεια της χρονιάς για τα μέρη του λόγου, την ονοματική φράση, τις προτάσεις κ.ά. με την δημιουργία μιας υποψίας στον μαθητή απέναντι στη διάκριση αναφερόμενου και ποιητικού λόγου. Πιο συγκεκριμένα η δραστηριότητα κινείται γύρω από τη μελέτη και την κατανόηση του ποιήματος «Νανούρισμα» του συγγραφέα Ναζιμ Χικμέτ. Γίνεται προσπάθεια να δειχθούν οι αποκλίσεις αλλά και οι συγκλίσεις σε επίπεδο δομής που παρατηρούνται στον ποιητικό λόγο. Η μελέτη της Δήμητρας Θεοφανοπούλου-Κοντού, Ποιητικός λόγος, δομικές αποκλίσεις και η θεωρία της Γραμματικής στάθηκε πολύ χρήσιμη στο θέμα αυτό. Η ίδια εστιάζει την προσοχή της στις δυνατές επιλογές που κάνει ο ποιητής και στις δυνατότητες που προσφέρει η γλώσσα ως προς τη διάταξη των όρων της πρότασης και κυρίως, σε αποκλίσεις (deνiations)από τους κανόνες του [συντακτική πολυπλοκότητα με σύνθετη δομή (υπερβατά, ασυνεχή συστατικά), δομικά απροσδιόριστα σχήματα,έλλειψη/ αφαιρετικός λόγος, διασκελισμός]. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα «δομικά σχήματα σε επίπεδο πρότασης, είτε πρόκειται για επιλογές είτε για αποκλίσεις, υπακούουν κατά βάση στις αρχές δόμησης των συστατικών της κοινής γλώσσας, με την επιλεγόμενη δομή να καθορίζεται από παράγοντες κειμενικούς, καθαρά ποιητικούς, αλλά και παράγοντες που έχουν σχέση με το προσωπικό ύφος και την προθετικότητα του συγκεκριμένου συγγραφέα. Χρήσιμη στην εφαρμογή των παραπάνω στόχων στάθηκε η λειτουργία της Ονοματικής Φράσης (ΟΦ)». Λέει παρακάτω η μελετήτρια: «Στο πλαίσιο των ανωτέρω ποικίλων διατάξεων οι σειρές υποκείμενο-ρήμα (Υ-Ρ) και ρήμα-υποκείμενο(Ρ-Υ) έχουν χαρακτηριστεί ως ουδέτερες ενώ αντιθέτως η πρόταξη βασικού όρου (συμπληρώματος, όπως είναι το αντικείμενο (Α)) ή μη βασικού (προσαρτήματος) σε επίπεδο πρότασης και ΟΦ σηματοδοτεί ειδική πραγματολογική λειτουργία(θεματοποίηση, έμφαση/ αντιδιαστολή) που έχει σχέση με τη δόμηση της παλιάς και της νέας πληροφορίας στον γραπτό και προφορικό λόγο». Η ίδια εντοπίζει τις εξής περιπτώσεις αποκλίσεων:

(α) Ασυνήθεις στην κοινή γλώσσα διατάξεις σε επίπεδο φράσης και πρότασης όπως η χρήση υπερβατών καθώς και ασυνεχών συστατικών, με τη διάσπαση ευρύτερων ενοτήτων (Πρόταση, ΟΦ, Προθετική Φράση) και την παρεμβολή παρενθετικών προτάσεων -κυρίων, δευτερευουσών- όπως και-, με αποτέλεσμα να δίδεται ορισμένες φορές η εντύπωση ότι πρόκειται για ‘αδιάτακτη’ δομή.

β) Απροσδιόριστες, οιονεί αδιάτακτες, δομές σε επίπεδο συντακτικό και, κατ’επέκταση, σημασιολογικό, αποτέλεσμα της ασύνδετης εκ πρώτης όψεως παράθεσης ή αμφίσημης δόμησης συστατικών ή, κυρίως, του αφαιρετικού, ελλιπούς λόγου που χαρακτηρίζει το ποιητικό κείμενο. Οι δομές αυτές σε συνδυασμό με την απουσία στίξης ή άλλων δεικτών ανάγνωσης καθώς και με τις δυσερμήνευτες στην πρώτη ανάγνωση σημασιοσυντακτικές συνάψεις των λέξεων επιτείνουν την ανάγκη για μια σύνθετη προσέγγιση του ποιητικού λόγου ενώ παράλληλα οδηγούν σε πολλαπλές αναγνώσεις. 

Η δραστηριότητα κινείται σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο, χωρίς ωστόσο να προβληματίζει ιδιαίτερα τους μαθητές θεωρητικά. Ο διδακτικός στόχος που μπορεί να είναι εφικτός στις συγκεκριμένες ηλικίες και επίπεδα γλωσσομάθειας αρκείται στο να έχουν επίγνωση οι μαθητές ότι η γλώσσα είναι κάτι ευέλικτο και απόλυτα σχετιζόμενο με τις επικοινωνιακές περιστάσεις που έρχεται να εξυπηρετήσει. Ωστόσο χρειάζεται να γνωρίζουν ότι η ευελιξία δεν διέπει όλες τις δομές του λόγου. Ορισμένες (π.χ το άρθρο προηγείται του ουσιαστικού) από αυτές αποτελούν σταθερές σε κάθε συμφραζόμενο και επικοινωνιακή περίσταση. Είναι λοιπόν μια ευκαιρία για επανάληψη μέσα από την περιγραφή των κανόνων που διέπουν αλλά και των ανατροπών που επέρχονται στη δομή του λόγου.

Είδος Yλικού: Δραστηριότητα

Εκτιμώμενη Διάρκεια: 3 δ.ω (Δ.Ω.)

Επίπεδο Γλωσσομάθειας της Ελληνικής: Α2, Β1

Βαθμίδες Εκπαίδευσης: Πρωτοβάθμια